Öğretmen, eğitimin ve eğitim kurumlarının ruhudur.Bu ruhun diri tutulması ile ancak başarıya ulaşılır. Bu nedenle öğretmelerle alakalıyapılacak her türlü yasal düzenleme önem arz etmektedir. Ancak yasal düzenlemeler tek başına yeterli değildir. Öğretmenlerin de kendini sürekli güncelleyen, iyi yetişmiş ve mesleğini yapmaktan mutluluk duyan kadrolardan müteşekkil olması gerekir. Bu doğrultuda sadece öğretmen, program ve öğrenci ile ilgili süreçlerin değil atama, özlük ve yer değiştirmeye ilişkin düzenlemelerin de detaylı bir şekilde analiz edilmesine ihtiyaç vardır.

          Kamu çalışanları içinde belli bir sisteme bağlı olarak gerçekleştirilen yer değiştirme hareketliliğinin en kapsamlı olanını, Milli Eğitim Bakanlığı kadrolarında çalışan öğretmenler oluşturmaktadır. Her yıl il içi, il dışı, norm fazlası ve alan değişikliği atamaları ile özür grubu atamalarında ciddi bir öğretmen hareketliliği yaşanmaktadır. Yer değişikliklerindeki temel ölçüt hizmet puanı esasına göre belirlenmektedir. Ancak son yıllarda öğretmenlerin kariyer gelişimini içeren bir takım düzenlemelerin de yönetmeliklerde yer almaya başladığı görülmektedir.

Türkiye’de öğretmenlerin yer değiştirmesini içeren yasal düzenleme, “Öğretmen Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliği” ile belirlenmiştir. Genel itibariyle on bölümden oluşan yönetmelik “Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanım” bölümü, “Öğretmen Atama Şart ve Usulleri ile Kontenjanlar, Tebligat, Göreve Başlama”, “Aday Öğretmenlik Şart ve Esasları” ile ilgili bölüm, “Fen Liseleri ve Sosyal Bilimler Liselerine Öğretmen Seçimi”, “Spor Liselerinin Beden Eğitimi Öğretmenleri ile Güzel Sanatlar Liselerinin Müzik ve Görsel Sanatlar Öğretmenlerinin Seçimi”, “Hizmet Bölgeleri, Hizmet Alanları ve Hizmet Puanları”, “Zorunlu Çalışma Yükümlülüğüne İlişkin İlke ve Kararlar”, “Mazeret ve Diğer Nedenlere Bağlı Yer Değiştirme”, “İsteğe Bağlı Yer Değiştirme İşlemleri”, “Ortak Hükümleri” içeren bölümler ile “Çeşitli ve Son Hükümler” bölümlerinden oluşmaktadır.

Öğretmen Atama-Yer Değiştirme Yönetmeliği’nin Kapsamı ve İlgili Tanımlar

Öğretmenlerin yer değiştirmeleri ile ilgili tanımlar; “hizmet puanı, yer değiştirme, hizmet alanı, hizmet süresi, hizmet bölgesi, zorunlu çalışma yükümlülüğü tanımlarından oluşmaktadır.

Milli Eğitim Bakanlığı dışındaki kamu kurumlarında geçici olarak görevlendirilen öğretmenlerin geçici görev süreleri, görevin yapıldığı hizmet bölgesinin birinci hizmet alanı için öngörülen hizmet puanı üzerinden değerlendirilmektedir. Yurt dışında resmi görevle geçirilen hizmet sürelerinin hesabında da birinci hizmet bölgesinin birinci hizmet alanı için öngörülen hizmet puanlaması uygulanmaktadır. Mehil müddetindeki süreler, eski görev yerindeki hizmet bölgesi üzerinden değerlendirilmektedir. Aylıksız izinde geçirilen süreler hizmet puanı hesaplamalarında dikkate alınmamaktadır.

Sonuç ve Öneriler

Milli Eğitim Bakanlığı, isteğe bağlı ve zorunlu çalışma yükümlülüğüne bağlı yer değiştirmeler ile ihtiyaç ve norm fazlası öğretmenlerin belirlenmesi işlemini belli bir puanlamaya göre yaptığı için Türkiye’deki öğretmen hareketliliği, coğrafi ve sosyo-ekonomik koşullardan dolayı özellikle doğu bölgelerinden batıdaki illere doğru gerçekleşmektedir. Özellikle üçüncü bölgedeki illerden birinci bölgedeki illere doğru bir öğretmen hareketliliği yaşanmaktadır. Bu hareketlilik; okulların teknik yetersizlikleri, bulunulan çevredeki alt yapı sorunları, dezavantajlı bölgelerdeki veli tutumu, adli vakaların yaşanması, terör olayları ve kişisel gelişim olanaklarının sınırlı olması gibi sebeplerden kaynaklanmaktadır. Bir milyona yaklaşan kamu kurumlarındaki öğretmenlerin çalışma iklimi ve motivasyonu açısından yer değiştirmelerde oldukça şeffaf ve adil bir sistemin uygulanması önem arz etmektedir. 17.04.2015 tarihli yönetmeliğe göre hizmet puanı alımındaki tek ölçüt görev yapılan hizmet bölgesindeki hizmet süresi iken, 19.06.2020 tarihli yönetmelik değişikliği ile mesleki anlamdaki başarı ve kariyer gelişimini içeren bazı hususlardan da hizmet puanı alınabileceği anlaşılmaktadır.

“Öğretmen Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliği” ile ilgili literatür incelemesinde öğretmen atama ve yer değiştirmelerindeki genel esas ve zorunlu çalışma şartlarına yönelik değerlendirmeler yapılarak, öğretmen atama ve yer değiştirmelerinde fırsat eşitliklerine değinilmiştir. Buna göre; zorunlu çalışma yükümlülüğünü tamamlama, ailevi sebepler, çalışılan yerdeki imkânların yetersizliği, aile üyelerinin sağlık sorunları, memleketine yakın olma isteği ve çalışılan okuldaki örgütlenme kültürü tayin isteme sebepleri olarak belirlenmiştir.

Öğretmen Atama-Yer Değiştirme Yönetmeliği’nin ilgili maddelerinde bazı değişikliklere ihtiyaç duyulduğu anlaşılmaktadır. Buna göre şu adımların atılmasının yerinde olacağı düşünülmektedir.

1-Lisansüstü eğitim yapılması durumunda alınabilecek hizmet puanları yeni bir düzenleme ile daha ölçülü bir hale getirilebilir.

2-Zorunlu hizmetteki öğretmenlerin alacakları hizmet puanı oranları katlamalı şekilde artırılabilir.

3-Öğretmenlerin görev yaptıkları alanlar ile lisansüstü mezuniyetler ilişkilendirilerek hizmet puanlarına ilişkin objektif bir puanlama sistemi getirilebilir.

4-DYK ve İYEP’te görev alan öğretmenlere verilecek ek hizmet puanlarının oranı arttırılabilir.

5-Öğretmenlerin yer değiştirme taleplerini karşılamak için, daha esnek bir yer değiştirme politikasının benimsenmesi ve öğretmenlerin tercihlerine daha fazla önem verilmesi gerekebilir.

6-Atama bekleyen öğretmen sayısının azaltılması için, öğretmen açığının belirlenmesi ve buna göre planlama yapılması önemlidir.

7-Atama yapılan yerlerdeki yaşam koşullarının iyileştirilmesi için, öğretmenlere sosyal imkanlar sunulması ve daha iyi çalışma koşullarının sağlanması gerekebilir.

8-Branş ve bölge dengesizliğini gidermek için, öğretmen atama politikalarının gözden geçirilmesi ve ihtiyaç duyulan alanlara öncelik verilmesi gerekebilir.

Daha iyi yetişmiş ve kendini sürekli geliştiren öğretmenler, toplumdaki dönüşümün de lokomotifi olacaktır. Yapılacak yeni düzenlemelerde mutlaka bu husus dikkate alınmalıdır. Çocuklarımız geleceğimizdir ama bu geleceği inşa edecek olan da öğretmenlerimizdir.